Co by było, gdyby

Spektakl Agaty Dudy-Gracz „Ciekawa pora roku” jest opowieścią, która mogłaby być prawdziwa, ale się nie zdarzyła. Nie zdarzyła się, ponieważ zdarzyło się Powstanie Warszawskie.

Premiery teatralne w Muzeum Powstania Warszawskiego to już tradycja. Młodzi na ogół reżyserzy (w tym duża reprezentacja laureatów Paszportów POLITYKI) dostają szansę przygotowania spektaklu, który będzie ich głosem w nieustającej dyskusji o Powstaniu.

W tym roku padło na Agatę Dudę-Gracz, która przygotowała przedstawienie autorskie: jest reżyserką, ale także autorką scenariusza i scenografii. Ale może należy jednak zacząć od okoliczności, w jakich odbywają się te premiery. Zawsze 1 sierpnia o godz. 24, co stwarza specjalny klimat. Godzina duchów. Pod tablicami upamiętniającymi miejsca straceń palą się wciąż znicze. Rozległy cmentarz w przestrzeni żywego miasta. Jadący do Muzeum widzą miasto nie całkiem jeszcze uśpione, dzisiaj trochę do siebie niepodobne.

Mimo że w ciągu minionego dnia nie zabrakło drobnych incydentów (a było ich znacznie mniej niż w latach ubiegłych), miasto i ludzie wyglądali piękniej niż na co dzień. Nie sposób odeprzeć narzucające się pytanie – jaka byłaby Warszawa, jacy ludzie na ulicach, gdyby 71 lat temu Powstanie nie wybuchło? To pytanie postawiła też sobie Agata Duda-Gracz.

Reżyserka nie ma ambicji historiozoficznych, nie wdaje się w rozważania, czy warto było walczyć czy nie. Skupia się na piątce swych głównych bohaterów. To dzieci, najstarszy jest kilkunastolatkiem. Zanim zacznie się przedstawienie – i potem przez cały czas – spoglądają na nas z dużych portretów umieszczonych wysoko na ścianie na wprost widowni. Współczesne dzieci, ale ich rówieśnicy sprzed ponad 70 lat wyglądali przecież podobnie.

O czym mogli wtedy marzyć? Autorka nie proponuje wymyślnych opowieści, skupia się, by tak rzec, na marzeniach wiecznych. Na miłości, małżeństwie, dzieciach. Która dziewczyna rozkochałaby w sobie chłopaka, jak na jej wybór zareagowałby drugi kolega? W przyszłości, której nie było, wszystko przecież mogło się zdarzyć. Nawet szczęście albo jego brak. Także tzw. zwyczajne życie. Na przykład szkoła. Jakich wierszy by się uczyli, czy łatwo poddaliby się indoktrynacji? W ławkach siadają dzieci i dorośli aktorzy, grający ich dalsze losy. Trudno nie skojarzyć sceny z „Umarłą klasą” Kantora.

Reżyserka, jak to ma w zwyczaju, nie ułatwia życia widzowi. Spektakl wydaje się chwilami niespójny, ale – jak możemy usłyszeć z ust Pana Laty, poniekąd narratora – tak właśnie ma być. Opisowo można by ten pomysł przedstawić przez porównanie z grą w karty. Co pewien czas reżyserka zabiera ze sceny wszystkich wykonawców, następnie, mieszając figury, rozpoczyna całkiem nową scenę. Która wygląda tak, jak wygląda, a przecież mogłaby też wyglądać inaczej.

Czyż nie tak jest z ludzkimi losami, także w realu? Dodajmy, iż Duda-Gracz znakomicie wykorzystuje pojemność Sali pod Liberatorem, prowadząc akcję w kilku planach. Wśród wykonawców, oczywiście oprócz piątki dzieciaków, wyróżniają się: Cezary Studniak jako Pan Wojna, znakomita Anna Smołowik w dorosłej wersji jednej z dziewczynek oraz nieprzekraczający cienkiej granicy błazenady Michał Staszczak jako Pan Lato.

Z pewnością były lepsze premiery w Muzeum, lecz propozycja Dudy-Gracz też zasługuje na uwagę. Spektakl grany jest do środy (5 sierpnia) włącznie. I już nie o północy, lecz o godz. 20. Nie trzeba zatem zarywać nocy.

Anegdotycznie można dodać, iż na premierowym pokazie zgodnie przysypiali politycy różnych opcji.