Spacer Aleją (nie)Zasłużonych

Dziś już chyba nie potrzebujemy takich aktów symbolicznych jak rozwałka pomnika Feliksa Dzierżyńskiego po 1989 r. Niemniej z Aleją Zasłużonych na warszawskich Powązkach trzeba coś zrobić.

Kto pamięta, jaki napis zdobił pomnik twórcy sowieckiego organu bezpieczeństwa, Czeka? Otóż na postumencie stało: „Dzierżyński to duma narodu polskiego. Bolesław Bierut”. Czyli po prostu chichot historii. Byłem w ogromnym tłumie gapiów przyglądających się dekonstrukcji Dzierżyńskiego i do dziś pamiętam graniczący z euforią zbiorowy okrzyk radości, kiedy podnoszona przez dźwig figura rozpadła się na części. Tak, to był moment symboliczny, jednoczący. Może za mało było wówczas takich zdarzeń utwierdzających Polaków w przekonaniu, że oto zaczyna się nowy rozdział historii. Nawet koncertu Rolling Stonesów (których zaprosił do siebie Havel) nie mieliśmy. Czy jednak ponad 25 lat później warto nadrabiać zaległości i czy w ogóle jest to możliwe?

Od ponad tygodnia żywa jest kwestia zbezczeszczenia (jak piszą niektóre media) przez dwójkę młodych ludzi pomnika Bolesława Bieruta w Alei Zasłużonych na Powązkach. 1 sierpnia, w rocznicę powstania warszawskiego, narysowali czerwoną farbą gwiazdę i napisali „kat”, a co się działo dalej, doskonale pamiętamy.

Rozpętała się kolejna wielka debata Polaków, co zrobić z Bierutem i całą resztą komunistycznych dygnitarzy pochowanych w najbardziej prestiżowym miejscu na Powązkach. Odpowiedzi są, jak zwykle u nas, skrajne: jedni chcieliby przenieść ich doczesne szczątki w mniej honorowe miejsca (np. na cmentarz żołnierzy radzieckich), inni, zwykle powołując się na chrześcijańskie miłosierdzie i polski obyczaj, proponują zostawić zmarłych w spokoju. Jak nietrudno zgadnąć, linia podziału pokrywa się mniej więcej dokładnie z przynależnością do dwóch odrębnych obozów politycznych.

Czy jest trzecie wyjście? Moim skromnym zdaniem jest, a przynajmniej można by się nad nim zastanowić. Nie przenosić nigdzie grobów, ale też nie zostawić wszystkiego tak, jak to teraz wygląda. A wygląda rzeczywiście źle, wystarczy przespacerować się Aleją, a następnie udać się w mniej znane zakątki Powązek. Bierut ma wielki grobowiec, a bohaterowie antykomunistycznego podziemia, jak „Nil” Fieldorf czy rotmistrz Witold Pilecki, spoczywają (najprawdopodobniej) wciąż jeszcze w anonimowych dołach na tzw. Łączce na tym samym cmentarzu.

Może zatem zostawić pochowanych w Alei (nie)Zasłużonych w spokoju, ale dołączyć do grobowców tabliczki informujące, kim byli za życia, przypomnieć ich „zasługi”. Na przykład: kiedy prezydentem był Bierut i przez kogo wybranym oraz ile wyroków śmierci wówczas wykonano. (Z zasady nie korzystał z prawa łaski wobec wrogów ustroju). Przy Władysławie Gomułce podobnie – że to on jest odpowiedzialny za strzelanie do robotników w grudniu 1970 r., i ile było ofiar. Przy Julianie Marchlewskim – że w 1920 r., kiedy armia sowiecka szła na Polskę, Lenin postawił go na czele Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku (co zapowiadało utworzenie kolejnej republiki). I tak dalej. Żadnych stygmatyzujących słów w rodzaju „kat” czy „zdrajca”. Tylko fakty.

Czy będzie na to zgoda? Nie mam pojęcia, choć przecież wszystkie strony konfliktu powtarzają, iż naprawdę chodzi im tylko o prawdę historyczną.